Wrzód rogówki: uszkodzenie rogówki oka psa lub kota

Owrzodzenie rogówki to najczęstszy problem okulistyczny, z którym zgłaszają się na wizytę okulistyczną właściciele zwierząt. Charakteryzuje się silną bolesnością oka, mrużeniem, spadkiem samopoczucia, zamknięciem oka. W tym artykule postaram się przybliżyć Państwu charakterystykę i możliwości leczenia schorzenia jakim jest wrzód rogówki.

 

WRZÓD ROGÓWKI – CZYM JEST?

 

Wrzód rogówki to utrata ciągłości najbardziej zewnętrznej warstwy oka. Rogówka zbudowana jest z czterech warstw. Idąc od zewnątrz do wewnątrz oka składa się z:

• Nabłonka warstwowego – nabłonek płaski nierogowaciejący, u psów i kotów składa się 5-7 warstw komórek.
• Zrębu kolagenowego – najgrubsza z warstw rogówki, stanowi 90% całej rogówki.
• Błony Descemeta – błona podstawna śródbłonka.
• Śródbłonka rogówki – jedna warstwa komórek, które wyścielają wnętrze przedniej komory. Jego główną rolą jest przepompowywanie jonów ze zrębu do cieczy wodnistej, co pozwala na utrzymanie przeźroczystości rogówki.

 

 

RODZAJE OWRZODZEŃ ROGÓWKI

 

Owrzodzenia dzielimy ze względu na grubość ubytku:

• Nadżerka rogówki – ubytek jednej z powierzchownych warstw nabłonka,
• Wrzody:
  • Powierzchowny – ubytek całej warstwy nabłonka,
  • Boksera typu „SCCED” – wrzód z nieprzylegającym nabłonkiem,
  • Głęboki / średniogłęboki – owrzodzenie sięgające zrębu rogówki lub wraz z ubytkiem znacznej części zrębu rogówki,
  • Rozmiękający rogówki – z upłynnieniem zrębu spowodowanym przez bakterie,
• Descemetocele – owrzodzenie sięgające błony Descemeta.

 

Owrzodzenie, które obejmuje wszystkie warstwy rogówki i powoduje pęknięcie gałki ocznej nazywamy perforacją rogówki.

 

 

WRZÓD ROGÓWKI – OBJAWY OWRZODZENIA

 

• ból oka – w nabłonku rogówki znajdują się liczne zakończenia nerwowe, dlatego jej uraz sprawia zwierzęciu duży ból,
• mrużenie, zamknięcie oka,
• obrzęk rogówki, oko robi się „niebieskie”. Dzieje się tak, ponieważ uszkodzona rogówka nie może sprawnie odpompowywać wody z oka, co zapewniłoby jej przejrzystość,
• zaczerwienienie oka,
• wypływ ropny,
• dyskomfort, zwierzę nie daje się dotknąć w okolicy oka,
• pogorszenie widzenia.

 

 

JAKIE SĄ PRZYCZYNY OWRZODZENIA?

 

W prawidłowych warunkach mechanizmy obronne rogówki są wystarczające do zapobiegania powstawania wrzodów. W skład tych mechanizmów wchodzi wytwarzanie filmu łzowego – prawidłowe nawilżenie oka oraz praca powiek. Nabłonek rogówki nieustannie się regeneruje. Przy utracie równowagi któregoś ze składników obrony lub przy podrażnieniu rogówki dochodzi do rozwinięcia się owrzodzenia. Najczęstsze przyczyny to:

 

• Nieprawidłowe ułożenie powiek lub rzęs – przy drażnieniu rogówki wrastającymi rzęsami lub wchodzącymi do oka włosami nabłonek ulega uszkodzeniu. Szczególnie często jest to widoczne u psów ras brachycefalicznych (buldogi francuskie, shih-tzu, cavaliery) ze względu na inną budowę czaszki i wynikające z tego nieprawidłowe ułożenie powiek (zapraszam do przeczytania artykułu o zespole ocznym ras brachycefalicznych). Dodatkowe rzęsy ektopowe lub dwurzędowe rosnąc w stronę oka także wywołują nieustanne drażnienie rogówki – w miejscu styku rozwija się wrzód. Zmiany rozrostowe powiek wywodzące się np z gruczołów Meiboma rosnąc w kierunku oka również mogą być przyczyną uszkodzenia rogówki. Bardzo ważne u zwierząt z wrzodami jest dokładne sprawdzenie budowy powiek oraz wykluczenie wyżej opisanych nieprawidłowości.
• Zespół suchego oka KCS – za mała ilość frakcji wodnej filmu łzowego powoduje nieprawidłowe nawilżenie oka i predysponuje do rozwinięcia się owrzodzeń. Dzieje się tak, ponieważ przy zbyt małym nawilżeniu rogówka nie ma możliwości prawidłowej regeneracji, a dodatkowo zwiększone tarcie rogówka- powieki uszkadza nabłonek rogówki.

 

JAKIE INNE SĄ PRZYCZYNY?

 

• Przyczyny neurologiczne – przy zaburzeniu unerwienia powiek (dysfunkcja nerwu twarzowego), film łzowy nie jest prawidłowo rozprowadzany po oku, co powoduje niewystarczającą ochronę rogówki przed urazami. Dodatkowo, przy porażeniu nerwu V – braku odruchu rogówkowego – powieki nie zamykają się w odpowiedzi na zagrożenie, co stanowi bardzo prostą drogę do uszkodzenia powierzchni oka.
• Urazy mechaniczne – niewątpliwie najczęstsza przyczyna uszkodzeń rogówki. Szczególnie często dotyczy psów lubiących eksplorować na spacerach krzaki, trawy, gałęzie, które często mogą przez nieuwagę uszkodzić oko. Dotyczy również zwierząt energicznych, lubiących intensywne zabawy. Diagnoza uszkodzenia rogówki przez uraz mechaniczny jest diagnozą, którą stawiamy po wykluczeniu wszystkich innych czynników, które mogły spowodować owrzodzenie.
• Herpeswirus koci – u kotów młodych infekcja kociego kataru może spowodować głębokie owrzodzenia rogówki. Jest to wirus mający zdolność uszkodzenia nabłonka rogówki oraz wywołujący intensywne zapalenie spojówek. Daje on także objawy zapalenia górnych dróg oddechowych.

 

CZY URAZ ROGÓWKI TO TYLKO KWESTIA ROGÓWKI?

 

Wszystkie struktury w oku są ze sobą ściśle połączone, ponieważ gałka oczna w większości składa się z wody. Uraz rogówki wywołuje odruchowe zapalenie głębszej warstwy oka – błony naczyniowej. W związku z tym źrenica ulega zwężeniu wywołując ból, tęczówka się pogrubia, a ciało rzęskowe wchodzi w stan zapalny produkując mniejszą ilość cieczy wodnistej. Uszkodzeniu ulega bariera krew – ciecz wodnista. Przez stan zapalny oka do przedniej komory dostają się komórki zapalne, które mogą powodować ropostek (obecność ropy w przedniej komorze) lub krwistek (obecność krwi w przedniej komorze).

Tak wyrażone zapalenie błony naczyniowej może spowodować przytkanie kąta przesączania i doprowadzić do jaskry. O zapaleniu błony naczyniowej i jaskrze można przeczytać w innych artykułach na blogu. Ponadto, bardzo głębokie wrzody mogą doprowadzić do perforacji gałki ocznej. Podsumowując zatem i odpowiadając na pytanie z tytułu akapitu – nie, uraz rogówki często nie jest tylko kwestią rogówki i może doprowadzić do poważnych konsekwencji dla całej gałki ocznej.

 

WRZÓD ROGÓWKI – DIAGNOSTYKA

 

Badanie oka opiera się na dokładnym badaniu lampą szczelinową w celu oceny głębokości owrzodzenia. Badamy również ciśnienie śródgałkowe tonometrem, badanie wydzielania łez, odruchy w oku, ocenie podlega dna oka. W razie niedostępności którejś z warstw w przypadku silnego zapalenia błony naczyniowej uzupełnieniem podstawowego badania oka powinno być także badanie USG gałki ocznej. W związku z tym, na podstawie wyników badania okulistycznego dobierane jest leczenie oraz ocena rokowania.

 

LECZENIE OWRZODZEŃ

 

Niezależnie od przyczyny owrzodzenia, ogólny schemat farmakologicznego leczenia uszkodzeń jest podobny – wymaga leczenia antybiotykiem, mydriatykiem (substancja rozszerzająca źrenicę) oraz substancją nawilżającą z kwasem hialuronowym. Zwierzę musi nosić kołnierz, aby zapobiec drapaniu oka lub pocieraniu o przedmioty. Ponadto leczenie kroplami uzupełnione powinno być o leczenie przeciwbólowe i przeciwzapalne doustne. Oczywiście w przypadku wrzodów, które zostały wywołane przez dodatkowe rzęsy lub nieprawidłowe ułożenie powiek należy wyeliminować także przyczynę owrzodzenia – wymagany jest zabieg wymrożenia rzęs lub korekty chirurgicznej powiek. W przypadku owrzodzenia powstałego z przyczyn neurologicznych – wymagana jest dodatkowa diagnostyka w celu znalezienia przyczyny takiego stanu rzeczy – często jest to badanie tomografii komputerowej lub rezonans magnetyczny. Należy pamiętać, że w zależności od głębokości owrzodzenia, leczenie rogówki może potrwać nawet kilka tygodni. Leczenie zawsze dobierane jest indywidualnie do pacjenta, ponieważ każde uszkodzenia oka przebiega inaczej.

 

LECZENIE CHIRURGICZNE

 

W przypadku bardzo głębokich wrzodów rogówki, wrzodów z upłynnieniem zrębu, sięgających zrębu lub błony Descemeta, zalecany jest zabieg implantowania rogówki. Operacja wyeliminowuje ryzyko pęknięcia gałki ocznej i zapewnia natychmiastową ulgę zwierzęciu. W zależności od głębokości owrzodzenia stosuje się inną metodę i inny rodzaj implantu. Dlatego do owrzodzeń głębokich lub z występującą już perforacją w zależności od miejsca występowania używamy implantu wymagającego wszycia go w rogówkę bardzo cienką nicią chirurgiczną lub zastosowanie przeszczepu spojówkowo-rogówkowego. A do owrzodzeń płytszych trudno gojących się np. typu wrzód boksera z nieprzylegającym nabłonkiem używamy implantu, który po 72 godzinach wrasta się w rogówkę uzupełniając owrzodzenie. Dlatego, przed nałożeniem implantu z rogówki, należy usunąć nieprzylegający nabłonek. Rozwiązanie chirurgiczne owrzodzenia zapewnia szybsze gojenie, mniejszą bliznę oraz mniejsze ryzyko powikłań w porównaniu do leczenia farmakologicznego. Zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym, przed którym powinny zostać wykonane badania krwi oraz badanie kardiologiczne.

 

CZY OKO PO WYGOJENIU OWRZODZENIA BĘDZIE NORMALNIE FUNKCJONOWAĆ?

 

Wszystko zależy od głębokości owrzodzenia i zaawansowania zmian, które zaszły w oku z powodu owrzodzenia. W przypadku owrzodzeń płytkich, zazwyczaj procesowi gojenia nie towarzyszą żadne powikłania. Wtedy oko, po zastosowaniu właściwego leczenia, po wygojeniu funkcjonuje prawidłowo. Najczęstsze zmiany, do których może dojść w przypadku głębokich owrzodzeń lub owrzodzeń, w przebiegu których doszło do perforacji rogówki to:

• Rozległa blizna rogówki – fibryle kolagenu powstające podczas naprawy uszkodzenia zrębu nie układają się w regularną sieć. Dlatego, pod prawidłowym nabłonkiem rogówki, wytwarza się znaczne zmętnienie. Z wiekiem i przy zastosowaniu prawidłowego leczenia, szczególnie u zwierząt młodych, może dojść z czasem do przejaśnienia się blizny. Im głębsze pierwotne uszkodzenie, tym bardziej zbita i trwała blizna oraz mniejsza możliwość przywrócenia przeźroczystości.
• Zrosty przednie i tylne – powstające odruchowo przy owrzodzeniu zapalenie błony naczyniowej powoduje powstawanie zrostów tylnych (tęczówka- soczewka) oraz przednich (tęczówka-rogówka), które mogą ograniczać widzenie, a nawet wywoływać jaskrę.
• Zaćma pourazowa/pozapalna – przy powikłanych urazach rogówki przebiegających z zaawansowanym zapaleniem błony naczyniowej, dochodzi do nieprawidłowego odżywienia soczewki i skutkiem może być zaćma.
• Zapalenie barwnikowe rogówki – w przebiegu gojenia w rogówkę (fizjologicznie nieunaczynioną) wrastają liczne naczynia krwionośne dostarczające komórek do jej odnowy. Razem z tymi komórkami zdarza się, że z okolicy rąbka na powierzchnię rogówki dostają się komórki zawierające barwnik. Barwnik ten odkłada się w miejscu uszkodzenia. Zapalenie barwnikowe należy leczyć farmakologicznie, co często przynosi rezultat w postaci wycofania nadmiaru barwnika.
• Każde powikłanie, które zdarza się przy zapaleniu błony naczyniowej – zapraszam do artykułu o zapaleniu błony naczyniowej.

 

 

 

Zapraszamy na konsultacje uszkodzeń rogówki do przychodni OptoVet!

 

Lek.wet. Kamila Popławska

 

Zapraszamy do przeglądania codziennych ciekawostek z życia Przychodni właśnie tutaj

 

Bibliografia

 

• Slatter, Okulistyka Weterynaryjna, D.J. Maggs, P.E. Miller, R. Ofri, Wrocław 2020
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/vop.12617