Polekowe zwyrodnienie siatkówki u kotów

W tym artykule wyjaśnię wpływ stosowania u kotów leku jakim jest enrofloksacyna na siatkówkę. Wytłumaczę również dlaczego nie powinno się stosować u nich tego antybiotyku. Dlatego…polekowe zwyrodnienie siatkówki u kotów – słów kilka.

 

POLEKOWE ZWYRODNIENIE SIATKÓWKI U KOTÓW – A CO TO JEST ENROFLOKSACYNA?

 

Jest to antybiotyk z grupy fluorochinolonów, który jako pierwszy został dopuszczony do stosowania w leczeniu  zwierząt domowych. Antybiotyk wykazuje wysoką skuteczność przeciwko bakteriom zarówno Gram dodatnim, jak i Gram ujemnym. Wykazuje dobrą biodostępność po podaniu doustnym oraz parenteralnym – podskórnym. Dodatkowo jest wydalany głównie przez nerki, z moczem. Jest chętnie używany u psów i kotów do leczenia schorzeń skóry, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowego. Ogólnie znane skutki niepożądane leku to możliwość uszkodzenia chrząstek wzrostu u zwierząt rosnących (głównie psów) oraz zdarzające się raz na jakiś czas wymioty i podrażnienie układu pokarmowego. Niestety nie tak szeroko znane jest jeszcze jedno niepożądane działanie enrofloksacyny – zwyrodnienie siatkówki u kotów.

 

CO TO JEST SIATKÓWKA I JAK JEST ZBUDOWANA?

 

Siatkówka to warstwa oka odpowiadająca za widzenie – przetwarzająca energię w sygnał nerwowy, który następnie przez nerw wzrokowy wysyłany jest do kory mózgowej, gdzie powstają wrażenia wzrokowe. W związku z zaawansowaną funkcją siatkówka zbudowana jest z 10 warstw – 9 z nich wchodzi w skład tak zwanej neuroretiny (siatkówka sensoryczna) z 1 z nich to mający inne pochodzenie embriologiczne nabłonek barwnikowy siatkówki (RPE), pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń podsiatkówkowa. Poniżej opiszę poszczególne warstwy i ich funkcje (kolejność od strony zewnętrznej leżącej najbliżej naczyniówki do wewnętrznej – leżącej pod ciałem szklistym). Mamy ich 10, tak jak podpunktów:

  • Nabłonek barwnikowy siatkówki RPE – jest pozbawiony komórek nerwowych, pełni funkcje wspomagające siatkówki takie jak odnowa zużytych komórek, transport metabolitów z i do fotoreceptorów, funkcje obronne w stanach zapalnych siatkówki, stanowi magazyn witaminy A, która jest niezbędnym składnikiem barwnika wzrokowego.
  • Warstwa nabłonka wzrokowego – zawiera zewnętrzne i wewnętrzne segmenty pręcików i czopków – fotoreceptorów. W tej warstwie rozpoczyna się proces widzenia przekształcający energię świetlną w sygnał nerwowy.
  • Błona graniczna zewnętrzna – tworzą ją końcowe odcinki pręcików, czopków oraz komórek łączących.
  • Warstwa:
    • jądrzasta zewnętrzna – składa się z jąder pręcików i czopków
    • splotowata zewnętrzna – zawiera synapsy – połączenia nerwowe fotoreceptorów z komórkami dwubiegunowymi – są to pierwsze połączenia, przez które musi przejść sygnał wzrokowy.
    • jądrzasta wewnętrzna – składa się z jąder komórek dwubiegunowych i innych komórek pośredniczących w przekazywaniu sygnału wzrokowego.
    • splotowata wewnętrzna jest drugą warstwą synaptyczną, zawiera liczne połączenia nerwowe pomiędzy komórkami pośredniczącymi w przekazywaniu sygnału
    • komórek zwojowych – składa się z ciał komórek zwojowych, które przekazują sygnał dalej
    • włókien nerwowych składa się z aksonów komórek zwojowych – układają się one równolegle do powierzchni siatkówki i zbiegają w tarczy nerwu wzrokowego, gdzie tworzą nerw wzrokowy.
  • Błona graniczna zewnętrzna – stanowi błonę podstawną.

Na zdjęciu widoczny jest schemat budowy siatkówki

 

JAK PRZEKAZYWANY JEST SYGNAŁ ŚWIETLNY?

 

Zewnętrzne segmenty pręcików i czopków zawierają barwnik wzrokowy w postaci molekuł, które absorbują cząsteczki światła. Barwnik wzrokowy składa się z chromoforu, pochodnej witaminy A oraz opsyny. Zaabsorbowany przez barwnik foton światła rozpoczyna reakcję chemiczną, która prowadzi (za pomocą komórek siatkówki i synaps) do przekształcenia energii w sygnał nerwowy. W reakcji tej biorą udział liczne enzymy. Po reakcji, zużyty barwnik wzrokowy jest transportowany do RPE, gdzie podlega odnowieniu.

 

CZYM SIĘ RÓŻNIĄ PRĘCIKI OD CZOPKÓW?

 

Oczywiście różnice wynikają z ich budowy anatomicznej. W związku z tym pręciki pełnią funkcję podczas widzenia w słabym świetle, nie wpływają na rozróżnianie kolorów, wykrywają błyski światła nawet o niskiej częstotliwości. Dlatego są bardzo wrażliwe na niewielkie zmiany natężenia światła, ale obraz, który produkują jest niskiej rozdzielczości. W przeciwieństwie do nich czopki – są niewrażliwe na niewielkie zmiany natężenia światła, ale obraz przez nie produkowany jest wysokiej jakości. Umożliwiają rozróżnianie kolorów, są wrażliwe na kontrast. Podsumowując, pręciki odpowiadają za widzenie w słabym świetle oraz w nocy, a czopki przy oświetleniu o wysokim natężeniu (w dzień).

 

POLEKOWE ZWYRODNIENIE SIATKÓWKI U KOTÓW – TOKSYCZNOŚĆ ENROFLOKSACYNY NA SIATKÓWKĘ

 

Okazuje się, że u niektórych kotów dochodzi do upośledzenia funkcji poszczególnych warstw siatkówki nawet przy stosowaniu niskiej dawki enrofloksacyny. Dlatego przeprowadzono liczne badania na dużej liczbie kotów, które jednoznacznie wskazują, że do utraty lub pogorszenia widzenia może dojść nawet po kilku dniach od pierwszego podania antybiotyku (droga podania nie ma znaczenia). Najczęściej obserwowane objawy to:

  • potykanie się o przedmioty nawet w znanym kotom środowisku,
  • rozszerzenie źrenic,
  • brak reakcji źrenic na światło,
  • niepewność w chodzeniu,
  • ostrożność przy poruszaniu się.

W opisanych badaniach czas, w którym dochodziło do zwyrodnienia siatkówki wynosił od 4 dni do 12 tygodni (lub dłużej) po podaniu enrofloksacyny. Wiek oraz płeć zwierzęcia nie miała znaczenia. Do zmian na siatkówce dochodzi zarówno przy niskich jak i wysokich dawkach leku. Zmiany opisywano na podstawie pełnego badania okulistycznego uzupełnionego ERG oraz badaniem histopatologicznym oczu. W badaniu oftalmoskopowym dna oka można zobaczyć znaczne

  • ścieńczenie naczyń siatkówki
  • zwiększony odblask błony odblaskowej (hiperrefleksja)
  • rozproszone złote punkty lub ogniska hiperpigmentacji na siatkówce
  • zmniejszenie średnicy nerwu wzrokowego, jego tarcza staje się wyblakła, wokół dysku pojawia się ognisko przejaśnienia „halo”.

 

Zmiany mogą postępować szybko.

Mikroskopowo największe zmiany zwyrodnieniowe są zauważalne w warstwie fotoreceptorów – dochodzi do zwiększenia ilości wodniczek w komórkach, rozrywania połączeń, dezorganizacji struktur. Zmiany są zauważalne również w warstwie jądrowej – jądra komórek są zdegenerowane, mniejsze. Warstwa RPE jest ścieńczała, obserwuje się napływ wielu komórek stanu zapalnego. W procesie powstawania widzenia upośledzenie czynności nawet jednej z warstw powoduje przerwanie sygnału. Wraz z postępowaniem degeneracji, badanie ERG pokazuje coraz mniejszą odpowiedź siatkówki na pobudzenia.

 

Widoczne zwyrodnienie siatkówki – całkowity zanik naczyń, hiperrefleksja

 

POLEKOWE ZWYRODNIENIE SIATKÓWKI U KOTÓW – ZNACZENIE KLINICZNE

 

Podsumowując – zwierzęta, u których zachodzą powyższe zmiany, stają się niewidome. Według autorów badań, przy natychmiastowym odstawieniu enrofloksacyny, wzrok można uratować, a przynajmniej sprawić, że widzenie nie będzie się pogarszało. Dlatego wszystko zależy od stopnia zaawansowania zmian na siatkówce, każdy kot może zareagować inaczej. W przypadku znacznej degeneracji zmian nie da się wycofać. Bez wątpienia często, przy znacznym upływie czasu od stosowania enrofloksacyny, zmiany na siatkówce trudno powiązać z lekiem. Dlatego w każdym przypadku warto prześledzić historię leczenia i sprawdzić, czy dotknięty chorobą kot nie przyjmował antybiotyku w przeszłości. Oczywiście opisane zmiany nie występują u wszystkich kotów, które przyjmowały enrofloksacynę. Niestety nie znamy jeszcze mechanizmu decydującego o tym, u których zwierząt dojdzie do zwyrodnienia siatkówki, dlatego warto rozważyć inne antybiotyki do stosowania u kotów.

 

Widoczne zwyrodnienie siatkówki – całkowity zanik naczyń, hiperrefleksja

 

Zapraszamy do konsultacji okulistycznych w przychodni OptoVet! Jak się do nich przygotować zdradzamy tutaj.

Lek. wet. Kamila Popławska

 

Zapraszamy do przeglądania codziennych ciekawostek z życia Przychodni właśnie tutaj

 

Bibliografia:

  1. Enrofloxacin-associated retinal degeneration in cats. Kirk N. Gelatt , Alexandra Van Der Woerdt , Kerry L. Ketring , Stacy E. Andrew , Dennis E. Brooks , Daniel J. Biros , Heidi M. Denis , Timothy J. Cutler
  2. Ocular and systemic manifestations after oral administration of a high dose of enrofloxacin in cats. Marnie M. Ford, DVM, PhD; Richard R. Dubielzig, DVM; Elizabeth A. Giuliano, DVM, MS; Cecil P. Moore, DVM, MS; Kristina L. Narfström, DVM, PhD
  3. Okulistyka Weterynaryjna Slattera, Wrocław 2020, D.J. Maggs, P.E. Miller, R. Ofri

Przeczytaj także

Kaszel kenelowy u psa

Kaszel kenelowy u psa

Kaszel kenelowy u psa (kaszel psiarniany, CIRD – zakaźny zespół oddechowy psów). Co to jest kaszel kenelowy? Jak rozpoznać kaszel kenelowy u psa? Jakie jest leczenie kaszelu kenelowego u psa? Czy można zapobiegać zarażeniu się chorobie? Odpowiadamy na najczęściej...

Kwas hialuronowy w okulistyce zwierząt

Kwas hialuronowy w okulistyce zwierząt

W jakich sytuacjach i po co używa się kwasu hialuronowego w okulistyce zwierząt? Kwas hialuronowy kojarzy nam się z medycyną estetyczną u ludzi. W weterynarii natomiast nie używamy go jako upiększacza, lecz jako szybkiej metody do wyeliminowania entropium powiek u...