Budowa gałki ocznej

Na wizytach okulistycznych staramy się przybliżyć Wam budowę gałki ocznej poprzez pokazywanie poszczególnych części oka na modelu. Jak sama nazwa artykułu wskazuje – „budowa gałki ocznej” – przybliżę budowę gałki ocznej, aby zawsze można było sobie ją przypomnieć w razie potrzeby. Dlatego… zaczynamy!

 

BUDOWA GAŁKI OCZNEJ – POWIEKI

 

Częścią zewnętrzną, okalającą gałkę oczną z góry i z dołu są powieki. Wyróżniamy powiekę górną i dolną. Powieki zbudowane są, zaczynając od części powierzchniowych do głębokich, z:

• skóry i naskórka – skóra powiek jest cieńsza, bardziej przesuwalna i bardziej elastyczna niż w innych częściach ciała,
• mięśni szkieletowych odpowiedzialnych za mruganie,
• tarczki łącznotkankowej, która nadaje powiece sztywność,
• spojówki powiekowej wyścielającej wewnętrzną powierzchnię powieki.

 

Rzęsy znajdują się na zewnętrznej powierzchni brzegu górnej powieki u psów, natomiast koty mają rząd zmodyfikowanych włosów, które pełnią funkcję rzęs. U obu gatunków pełnią one funkcję ochronną i zwiększają wrażliwość powiek na potencjalne szkodliwe bodźce, zwiększając częstotliwość mrugania. Gruczoły Meiboma to zmodyfikowane gruczoły łojowe, które otwierają się tuż za linią rzęs. Wypływa z nich meibum – szarobiała wydzielina bogata w fosfolipidy, która zapobiega przelewaniu się łez z oka. Ponadto uczestniczy ona w tworzeniu powierzchownej warstwy filmu łzowego.

 

BUDOWA GAŁKI OCZNEJ – SPOJÓWKI

 

Spojówka jest ruchomą błoną śluzową pokrywającą wewnętrzną powierzchnię powiek, powierzchnię trzeciej powieki i przednią część twardówki. Składa się z nierogowaciejącego nabłonka walcowatego z komórkami kubkowymi, które produkują część mucynową filmu łzowego. Dlatego pełni ważną funkcję na powierzchni oka. Pasma śluzu mają za zadanie zbierać cząsteczki kurzu i martwe złuszczone komórki, które następnie są usuwane z przyśrodkowego kąta oka przez przewód nosowo-łzowy. Spojówkę można porównać do węzła chłonnego, który gwałtownie reaguje na szkodliwe bodźce i ma dobrze rozwinięte mechanizmy obronne. Leżąca pod nabłonkiem luźna tkanka łączna włóknista zawiera liczne limfocyty, które po stymulacji mogą być widoczne w postaci aktywnych grudek chłonnych. Spojówka jest bogato unaczyniona, dlatego jej uszkodzenie wywołuje obfite krwawienie. Proste, niepowikłane rany spojówki goją się bardzo szybko.

 

BUDOWA GAŁKI OCZNEJ – TRZECIA POWIEKA

 

Jest to struktura ruchoma znajdująca się między rogówką a powieką dolną w przyśrodkowej części oka. Składa się z

• chrząstki w kształcie litery „T”, który nadaje jej sztywność,
• gruczołu trzeciej powieki,
• spojówki pokrywającej powierzchnię gałkową i powiekową,
• tkanki łącznej zrębu,
• licznych powierzchownych grudek chłonnych,
• komórek kubkowych na powierzchni powiekowej.

Gruczoł trzeciej powieki wytwarza wydzielinę surowiczo- śluzową, która stanowi nawet 50% prawidłowego filmu łzowego. Wolny brzeg trzeciej powieki może, ale nie musi być pigmentowany.

Funkcje trzeciej powieki to:

• rozprowadzanie filmu łzowego,
• ochrona rogówki,
• wytwarzanie frakcji wodnistej filmu łzowego.

Wypadniętego gruczołu trzeciej powieki u zwierząt nigdy nie należy usuwać, ponieważ nieuchronnie prowadzi to do rozwinięcia zespołu suchego oka. Więcej o wypadniętym gruczole trzeciej powieki tutaj

 

 

BUDOWA GAŁKI OCZNEJ – ROGÓWKA

 

Jest najbardziej zewnętrzną warstwą oka. Rogówka zbudowana jest z czterech warstw. Idąc od zewnątrz do wewnątrz oka składa się z:

• Nabłonka warstwowego – nabłonek płaski nierogowaciejący, u psów i kotów składa się 5-7 warstw komórek.\
• Zrębu kolagenowego – najgrubsza z warstw rogówki, stanowi 90% całej rogówki. Równolegle ułożone lamelle fibryle kolagenowe tworzą płytki, tzw lamelle.
• Błony Descemeta – błona podstawna śródbłonka. Jest bardzo elastyczna, lecz może ulec ścieńczeniu lub pęknąć z powodu rozciągnięcia gałki ocznej w niektórych schorzeniach.
• Śródbłonka rogówki – jedna warstwa komórek, które wyścielają wnętrze przedniej komory.

Główną rolą śródbłonka rogówki jest przepompowywanie jonów ze zrębu do cieczy wodnistej, co pozwala na utrzymanie przeźroczystości rogówki. Ponadto przez rogówkę przechodzi 90% światła docierającego do oka. W związku z tym jakie cechy anatomiczne zapewniają rogówce przezroczystość?

• gładka powierzchnia,
• brak:
  • keratynizacji,
  • naczyń krwionośnych,
  • brak barwników,
• niskie zagęszczenie komórek,
• zachowanie stanu względnego odwodnienia komórek.

Czynniki powodujące zaburzenia w zakresie którejś z powyższych cech są widoczne w postaci zmętnienia rogówki.

 

 

TWARDÓWKA

 

Tworzy większą część włóknistej powłoki oka. Składa się z:

• warstwy zewnętrznej – nadtwardówki, która zawiera gęste, bogato unaczynione włókna wnikające do powierzchownej warstwy zrębu twardówki,
• zrębu – zbudowanego podobnie jak zrąb rogówki, z włókien kolagenowych, które jednak przebiegają w różnych kierunkach i nie wykazują regularności, dlatego w przeciwieństwie do
  zrębu rogówki, twardówka nie jest przeźroczysta.

W obrębie twardówki obecnych jest wiele kanałów, którymi przechodzą naczynia krwionośne i nerwy. Nerw wzrokowy opuszcza oko w tylnej części twardówki, która nazywana jest blaszką sitową.

 

 

BŁONA NACZYNIOWA OKA

 

Błona naczyniowa to środkowa struktura oka, zbudowana z trzech części:

• tęczówki
• ciała rzęskowego
• naczyniówki.

Tęczówka oraz ciało rzęskowe stanowią przedni odcinek błony naczyniowej, a naczyniówka tylny odcinek błony naczyniowej.

 

 

JAKIE SĄ FUNKCJE KAŻDEGO Z ELEMENTÓW BŁONY NACZYNIOWEJ?

 

Tęczówka kontroluje ilość światła wpadającego do oka przez zmianę wielkości źrenicy. Jest to możliwe dzięki obecności w tęczówce dwóch antagonistycznych grup mięśni gładkich, które stanowią główną masę tęczówki: mięśnia zwieracza źrenicy oraz mięśnia rozwieracza źrenicy. Mięsień zwieracz leży dookoła obwodu źrenicy u zwierząt z okrągłą źrenicą (np. psy). Unerwienie włókien mięśnia pochodzi z układu przywspółczulnego. Mięsień rozwieracz źrenicy składa się z włókien mięśniowych ułożonych promieniście dookoła źrenicy. Unerwienie tych włókien pochodzi z układu współczulnego. Różnobarwność tęczówki wiąże
się z różnym stopniem pigmentacji warstw struktury, ilością pochłanianego i odbijanego światła przez hemoglobinę i naczynia krwionośne a także obecnością innych barwników takich jak np. karotenoidy. W oku niebieskim tęczówka ma mniej gęstą budowę warstwy przedniej niż w oku brązowym. Tęczówka jest warstwą bardzo mocno unaczynioną, dlatego zabiegi chirurgiczne na tęczówce wiążą się z obfitym krwawieniem.

 

I CO DALEJ?

 

Ciało rzęskowe leży tuż za tęczówką, ma liczne fałdy – wyrostki rzęskowe. Dzielą się one na część pofałdowaną (pars plicata), która przechodzi ku tyłowi w część płaską (pars plana), która z kolei łączy się z siatkówką. Wyrostki rzęskowe podtrzymują soczewkę, co umożliwia zmianę jej kształtu. Znaczną część ciała rzęskowego zajmują mięśnie rzęskowe, unerwione przywspółczulnie. Ich skurcz powoduje zmianę kształtu położenia soczewki oraz zwiększenie drenażu cieczy wodnistej. Kolejną ważną funkcją ciała rzęskowego jest wytwarzanie cieczy wodnistej na drodze aktywnej i biernej. Naczyniówka tworzy tylną część błony naczyniowej oka. Łączy się z ciałem rzęskowym, leży pomiędzy siatkówką a twardówką. Jest strukturą bardzo mocno unaczynioną, jej kapilary odżywiają zewnętrzne warstwy siatkówki.

 

„ŚWIECENIE OCZU ZWIERZĄT”

 

W wewnętrznej warstwie kapilar znajduje się błona odblaskowa – makata, która przez odbicie światła z dna oka umożliwia zwierzętom widzenie w nocy przy bardzo małej ilości światła dzięki obecności odbijających światło kryształów. Charakterystyczne „świecenie oczu zwierząt” w ciemności wynika właśnie z obecności tej błon. Nie występuje ona u ludzi dlatego takiego „świecenia oczu” u ludzi nie zobaczymy.

 

W JAKI SPOSÓB OKO BRONI SIĘ PRZED WNIKANIEM DO NIEGO SZKODLIWYCH SUBSTANCJI Z KRWI?

 

Jest to możliwe właśnie dzięki obecności błony naczyniowej, która stanowi barierę krew – oko. Dodatkowo odgrywa ona kluczową rolę w filtrowaniu płynów i komórek, które trafiają do oka. Jest to możliwe dzięki ścisłym połączeniom na poziomie śródbłonka naczyń krwionośnych, który nie ma otworów, a zatem większość cząsteczek nie jest w stanie przejść między nimi. Procesy chorobowe w obrębie błony naczyniowej powodują przerwanie bariery, przez co do oka trafiają niepożądane komórki i płyny.

 

SOCZEWKA

 

Soczewka to przeźroczysta, nieunaczyniona, dwuwypukła struktura leżąca za tęczówką. Przednia powierzchnia soczewki kontaktuje się z tylną powierzchnią tęczówki i wypełnia źrenicę. Tylna powierzchnia sąsiaduje z ciałem szklistym. Soczewka zawieszona jest na obwódce rzęskowej, czyli więzadłach podwieszających, które zawieszają soczewkę w środku źrenicy. Składa się z torebki, nabłonka przedniego i włókien soczewki. Dzieli się na dwie podstawowe części: korę (w pobliżu torebki) oraz jądro (obszar środkowy). Włókna soczewki układają się we wzajemnie przeplatające się warstwy. Powstają one przez całe życie zwierzęcia, kolejne
warstwy są odkładane na wcześniej uformowanych włóknach, jak warstwy cebuli. Starsze włókna, położone w jądrze soczewki są gęstsze i mniej przeźroczyste niż otaczające je włókna młodsze, które są odkładane w korze. Dodatkowo wraz z wiekiem różnica między gęstością kory i jądra staje się coraz bardziej widoczna i może doprowadzić do stwardnienia jądra soczewki. Funkcją soczewki jest skupianie światła na siatkówce. Akomodacja jest procesem aktywnym, który odbywa się dzięki stymulacji układu parasympatycznego – wyzwala to skurcz mięśnia rzęskowego i umożliwia oku skupienie się na blisko położonym przedmiocie. Z kolei rozkurcz mięśnia rzęskowego powoduje pobudzenie układu sympatycznego i widzenie przedmiotów oddalonych od oka. Rolą soczewki jest także blokowanie szkodliwych promieni UV docierających do siatkówki.

 

CIAŁO SZKLISTE

 

Leży w komorze ciała szklistego. Zajmuje około 80% objętości gałki ocznej, ma formę przejrzystego, elastycznego żelu, którego 99% to woda. Pozostały 1% to włókna kolagenowe, hialocyty, mukopolisacharydy i kwas hialuronowy. Funkcją ciała szklistego jest utrzymanie prawidłowej objętości oka i kształtu gałki ocznej. Dodatkowo pomaga w zachowaniu anatomicznego położenia soczewki i siatkówki. Stanowi także element szlaku wzrokowego, wzdłuż którego światło dostaje się do siatkówki. Dodatkowo pełni funkcję magazynu metabolitów siatkówki oraz produktów ubocznych metabolizmu siatkówki i soczewki.

 

BUDOWA GAŁKI OCZNEJ – SIATKÓWKA

 

Siatkówka to warstwa oka odpowiadająca za widzenie – przetwarzająca energię w sygnał nerwowy, który następnie przez nerw wzrokowy wysyłany jest do kory mózgowej, gdzie powstają wrażenia wzrokowe. Siatkówka zbudowana jest z 10 warstw – 9 z nich wchodzi w skład tak zwanej neuroretiny (siatkówka sensoryczna) z 1 z nich to mający inne pochodzenie embriologiczne nabłonek barwnikowy siatkówki (RPE), pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń podsiatkówkowa. Poniżej opiszę poszczególne warstwy i ich funkcje (kolejność od strony zewnętrznej leżącej najbliżej naczyniówki do wewnętrznej – leżącej pod ciałem szklistym):

• Nabłonek barwnikowy siatkówki RPE – jest pozbawiony komórek nerwowych, pełni funkcje wspomagające siatkówki takie jak odnowa zużytych komórek, transport metabolitów z i do fotoreceptorów, funkcje obronne w stanach zapalnych siatkówki, stanowi magazyn witaminy A, która jest niezbędnym składnikiem barwnika wzrokowego.
• Warstwa:
  • nabłonka wzrokowego – zawiera zewnętrzne i wewnętrzne segmenty pręcików i czopków – fotoreceptorów. W tej warstwie rozpoczyna się proces widzenia przekształcający energię świetlną w sygnał nerwowy.
  • Błona graniczna zewnętrzna – tworzą ją końcowe odcinki pręcików, czopków oraz komórek łączących.
  • jądrzasta zewnętrzna – składa się z jąder pręcików i czopków.
  • splotowata zewnętrzna – zawiera synapsy – połączenia nerwowe fotoreceptorów z komórkami dwubiegunowymi – są to pierwsze połączenia, przez które musi przejść sygnał wzrokowy.
  • jądrzasta wewnętrzna – składa się z jąder komórek dwubiegunowych i innych komórek pośredniczących w przekazywaniu sygnału wzrokowego.
  • splotowata wewnętrzna jest drugą warstwą synaptyczną, zawiera liczne połączenia nerwowe pomiędzy komórkami pośredniczącymi w przekazywaniu sygnału.
  • komórek zwojowych – składa się z ciał komórek zwojowych, które przekazują sygnał dalej.
  • włókien nerwowych składa się z aksonów komórek zwojowych – układają się one równolegle do powierzchni siatkówki i zbiegają w tarczy nerwu wzrokowego, gdzie tworzą nerw wzrokowy.
• Błona graniczna zewnętrzna – stanowi błonę podstawną.

 

 

JAK PRZEKAZYWANY JEST SYGNAŁ ŚWIETLNY?

 

Zewnętrzne segmenty pręcików i czopków zawierają barwnik wzrokowy w postaci molekuł, które absorbują cząsteczki światła. Barwnik wzrokowy składa się z chromoforu, pochodnej witaminy A oraz opsyny. Zaabsorbowany przez barwnik foton światła rozpoczyna reakcję chemiczną, która prowadzi (za pomocą komórek siatkówki i synaps) do przekształcenia energii w sygnał nerwowy. Dodatkowo w reakcji tej biorą udział liczne enzymy. Dlatego, po reakcji, zużyty barwnik wzrokowy jest transportowany do RPE, gdzie podlega odnowieniu.

 

CZYM SIĘ RÓŻNIĄ PRĘCIKI OD CZOPKÓW?

 

Przede wszystkim różnice wynikają z ich budowy anatomicznej. Pręciki pełnią funkcję podczas widzenia w słabym świetle, nie wpływają na rozróżnianie kolorów, wykrywają błyski światła nawet o niskiej częstotliwości. Są bardzo wrażliwe na niewielkie zmiany natężenia światła, ale obraz, który produkują jest niskiej rozdzielczości. Przeciwnie czopki – są niewrażliwe na niewielkie zmiany natężenia światła, ale obraz przez nie produkowany jest wysokiej jakości. Dlatego umożliwiają rozróżnianie kolorów, są wrażliwe na kontrast. Podsumowując, pręciki odpowiadają za widzenie w słabym świetle oraz w nocy, a czopki przy oświetleniu o wysokim natężeniu (w dzień).

 

Zapraszamy na konsultacje okulistyczne do przychodni OptoVet!

 

Zapraszamy do konsultacji okulistycznych w przychodni OptoVet! Jak się do nich przygotować zdradzamy tutaj.

 

Lek. wet. Kamila Popławska

Bibliografia
D. J. Maggs, Paul. E. Miller, Ron Ofri, Okulistyka Weterynaryjna wydanie 6, Wrocław 2020